Heden

In Brazilië is Capoeira uitgegroeid tot een universeel fenomeen en uitgeroepen tot Nationale Sport. Iedereen kan tegenwoordig lessen krijgen in sportscholen en in buurtcentra. Voor velen is het een levensschool en dat komt van pas in een land waar niet iedereen toegang heeft tot goed onderwijs. Nog steeds is Capoeira voor vele Brazilianen een vrijheidssymbool van verzet tegen onderdrukking en armoede. De culturele traditie van Capoeira helpt dan ook de weerbaarheid van achtergestelde bevolkingsgroepen te verhogen en wordt beoefend door mensen uit alle lagen van de maatschappij. Capoeira wordt erkend als een van de roots van Braziliaanse cultuur, net als Samba.

Oorsprong

Als vechtkunst en cultuur heeft capoeira gemengde wortels, waarvan de sterkste in Afrikaanse grond grijpen. De Portugese en Hollandse kolonisten in Brazilië wilden de autochtone bewoners, de indiaanse stammen, als slaven laten werken op suiker- en cacaoplantages. Maar zij verzetten zich en werden gedecimeerd door Europese ziektes als de griep. De kolonisten losten dit ‘arbeidsprobleem’ op door Afrikaanse slaven uit West-Afrika en Angola te importeren. Ze werden als handelswaar verkocht op markten, voornamelijk in Noord-Oost Brazilië. Van de zestiende tot de negentiende eeuw werden vijf miljoen slaven uit West-Afrika gedeporteerd naar Brazilië. Tot 1888 werden zij tewerkgesteld op Braziliaanse suikerriet- en cacaoplantages.

Cultuur

De Afrikaanse slaven woonden in barakken op de plantages, senzalas genoemd. Hier begon een samensmelting van culturen: de uit hun stamverbanden gerukte Afrikaanse rituelen en culturen mengden zich, in een poging de Afrikaanse identiteit te behouden. In tegenstelling tot plantageslaven in Noord-Amerika, mochten de Braziliaanse slaven (tot de 19e eeuw) wél hun Afrikaanse muziek en rituelen uiten. Zo ontstonden de Afro-Braziliaanse religies, muziek, dansen en cultuur. En een vechtkunst als vorm van verzet. Soms ontsnapten groepen slaven het oerwoud in, weg van de plantage. Het Braziliaanse woord voor laag oerwoud is capoeira, dus werd er van ontsnapte slaven gezegd dat ze ‘de capoeira’ invluchtten. 

Verzet

Ontsnapte Afrikanen bouwden gemeenschappen in de jungle, de quilombos, waarvan de bekendste Quilombo dos Palmares was. Een eeuw lang woonden er ongeveer 20.000 vrije Afrikaanse Brazilianen. De geschiedenis van Capoeira vóór 1850 is gehuld in verhalen en legenden. 

Waarschijnlijk zijn er in de tijd van de senzalas en quilombos al Afrikaanse worstel-en traptechnieken gebruikt die lijken op de tegenwoordige Capoeira. Ook in andere Amerikaanse landen zijn sporen van Afrikaanse trap- en kopstoottechnieken gevonden, zoals op Martinique en in het zuiden van de Verenigde Staten. Maar het ver ontwikkelde Braziliaanse Capoeira is enig in zijn soort. Voornaamste wapen van Capoeira is slim en onverwacht handelen. 

Ontwikkeling

Door de eeuwen heen is Capoeira in verschillende vormen opgedoken. Rond 1830 zijn tekeningen gemaakt waarop men een glimp opvangt van de eerste vormen van het spel: Afrikaanse Brazilianen in een kring, die op muziek een gevecht aangaan. Eind negentiende eeuw werd Capoeira bekend als een vechtkunst waar mensen mee overleefden in de straten van de grote steden (Salvador da Bahia, Rio de Janeiro en Recife). Dit is het tijdperk van de ‘maltas’- de capoeirabendes. De angst zat er bij de elite goed in en Capoeira werd in 1890 bij wet verboden. De politie vervolgde alle beoefenaren en roeide de Capoeira bijna geheel uit. Capoeira werd een synoniem voor randfiguren en bohemiens. Alleen in de staat Bahia, waar verreweg de meeste afstammelingen van de slaven leven, overleefde de Capoeira, ondergronds, als een spel op muziek, een dans met verborgen vechttechnieken.

Moderne Capoeira

De overgebleven Capoeira meesters zetten de traditie voort en in 1952 zag de Braziliaanse president de nationalistische waarde van Capoeira in. Het praktizeren van Capoeira werd uit het strafboek gehaald en uiteindelijk als 'nationale sport' gelegaliseerd, een titel die het culturele belang van het spel nog niet echt eer aandoet. Het unieke fenomeen werd zo wel van de ondergang gered en kon uiteindelijk een enorme vlucht nemen. Nieuwe regels, lesvormen en een uniform betekenden de eerste stappen op weg naar de huidige moderne capoeirascholen die deze methodes nog steeds volgen.